ایرانیّات کتاب الاوائل ابوهلال عسکری

ابوهلال عسکری از ادیبان ایرانی­الاصل ولی عربی­نویسی است که در سدۀ چهارم هجری در خوزستان زاده شد. او نیز، همانند دیگر ایرانیان ‌همعصرش، زبان عربی را برای نگارش آثار خود برگزید و تألیفاتی  مانند کتاب الاوائل را به آن زبان نوشت. الاوائل کتابی است تاریخی و ادبی که ابوهلال آن را در بیان نخستین رویدادهای منسوب به اقوام و افراد مختلف نگاشته است. وی در باب نهم، که به «عجم» اختصاص دارد، گزارش­هایی را دربارۀ ایرانیان و آیین­های آنان در دوران پیش از اسلام، به‌ویژه عصر ساسانی، بازگو می­کند که بسیار درخور توجه است. ایرانی بودن او و پیشینۀ آشناییش با زبان فارسی سبب گشته که ملاحظاتی شایان بررسی دربارۀ معنا و ریشۀ کلماتی چون مهمان و مهرگان بیان کند. همین امر، در کنار پاره­ای از گزارش­های کتاب که شاید در دیگر آثار تاریخی و ادبیِ عربی و فارسی بی­مانند باشد، بدان اهمیتی دوچندان بخشیده است. اما بر اساس بررسی­های نویسندگان، تاکنون از این اثر و اطلاعات آن در پژوهش­های ایرانشناسی بهره گرفته نشده، چراکه ناآشناییِ پژوهشگران با کتاب مذکور به گمنام ماندنش انجامیده است. از این ‌رو، در این مقاله  کوشش شده که بعد از معرفی اجمالی ابوهلال عسکری، آن دسته از گزارش­های وی در کتاب الأوائل که با ایران و ایرانی پیوند دارد، افزون بر ترجمه، بررسی و شرح شود.